آزمایش خاک نقش کلیدی در ارزیابی شرایط خاک و تشخیص مشکلات آن در باغ و مزرعه دارد. برای دستیابی به نتایج دقیق، نمونه‌برداری صحیح از خاک ضروری است، به‌طوری که نمونه‌ها نماینده واقعی شرایط خاک باشند. در این راهنما، اصول نمونه‌برداری خاک برای آزمایشات کشاورزی با استفاده از اپلیکیشن اگرویار ارائه شده است.
اگرچه شرایط مزرعه و باغ ممکن است تفاوت‌هایی در نمونه‌برداری ایجاد کند، اصول کلی در هر دو یکسان است. کاهش اشتباهات در نمونه‌برداری برای دستیابی به نتایج دقیق آزمایش حیاتی است، زیرا این اشتباهات با انجام آزمایش قابل جبران نیستند.
زمان نمونه‌برداری از خاک
در باغات اگرچه می‌توان در بیشتر طول سال نمونه‌های خاک را جمع‌آوری کرد، اما پاییز یا بهار بهترین زمان‌ها برای نمونه برداری از خاک باغات هستند. در زمان احداث باغ نیز بهترین زمان نمونه برداری قبل از احداث باغ است.
در کشت‌های زراعی بهتر است نمونه برداری از خاک را بین دو فصل رشد یعنی بعد از برداشت محصول و قبل از شروع فصل رشد جدید انجام دهید که عموما با فصول پاییز و یا اوایل بهار مصادف می‌شود.
تعداد نمونه برای آزمایش
تعداد نمونه خاک جهت بررسی در آزمایشگاه عموما بین 3 تا 5 نمونه در هکتار است. اما، به این نکته توجه داشته باشید که به طور کلی تعداد نمونه براساس شرایط خاک مزرعه / باغ متفاوت خواهد بود. برای مثال مواردی مانند شیب زمین، رنگ، بافت و مدیریت مزرعه (عواملی مانند نحوه آبیاری و غیره) بر تعداد نمونه تاثیرگذار است.
برای مثال اگر در یک زمین 5 هکتاری به طور کلی خصوصیات ظاهری مشابهی در خاک وجود دارد و تغییرات شیب زمین ناچیز است و همینطور هیچ تفاوتی در نحوه آبیاری، مدیریت تغذیه و غیره وجود ندارد شما می توانید تعداد 2 تا 3 نمونه خاک تهیه و به آزمایشگاه ارسال نمایید.
در صورتی که در همین مزرعه یا باغ 5 هکتاری تفاوت در شیب زمین، رنگ و خصوصیات ظاهری خاک مشاهده و سیستم‌های آبیاری متفاوتی استفاده می‌شود بهتر است مزرعه را به قطعات مشابه از لحاظ شیب، خصوصیات خاک و سیستم آبیاری تقسیم نموده و سپس از هر قطعه حداقل دو نمونه تهیه نمایید.
نکته: برای محصولات مختلف باید نمونه خاک به صورت جداگانه گرفته شود. یعنی اگر در این مزرعه 5 هکتاری 2 و نیم هکتار یونجه و 2 و نیم هکتار گندم دارید براساس اصول بالا برای هرمحصول در صورت نیاز زمین را تقسیم بندی کرده و نمونه گیری را انجام دهید.
برای تعداد بیش از یک نمونه، در نظر گرفتن الگوی حرکت در زمین الزامیست. برای تعیین مکانهای نمونه برداری الگوی حرکت در مزرعه را در ادامه مطالعه کنید.
برای یک آزمایش کامل خاک باید هر نمونه حداقل 2 کیلوگرم باشد. توجه داشته باشید در زمین های دارای سنگ باید مقدار بیشتری نمونه بردارید.
الگوی نمونه‌برداری از خاک
برای مشخص کردن نحوه حرکت در زمین (الگوی نمونه برداری) و تعیین مکانهای برداشت نمونه باید یکنواخت بودن شرایط زمین را مورد بررسی قرار دهید. برای مثال مواردی مانند شیب زمین، رنگ و بافت خاک و نحوه مدیریت آن (نحوه آبیاری، کوددهی و غیره) باید شرایط یکسانی داشته باشند. اگر در تمام زمین شرایط یکسانی دارید کل آن را یک قطعه در نظر بگیرید و مطابق فیلم الگوی حرکت عمل کنید و در فواصل مشخص نمونه برداری را انجام دهید.
در صورتی که زمین شما یکنواخت نیست، قطعات یکنواختی در زمین در نظر بگیرید و در هر قطعه مطابق الگو در زمین حرکت کنید و نمونه برداری را انجام دهید.
عمق نمونه برداری از خاک
عمق نمونه برداری از خاک بر اساس عمق نفوذ ریشه تعیین می‌شود که عموما در باغات بیشتر و در مزارع کمتر است. به طور کلی نمونه‌برداری‌ها از عمق صفر تا 30 ، 30 تا 60 و در صورت نیاز عمق 60 تا 90 به صورت جداگانه انجام می‌شود.
لوازم و موارد مورد نیاز برای نمونه برداری از خاک
- بیل (قبل از نمونه برداری بیل را بشویید)
- پاکت، پلاستیک یا کیسه پارچه‌ای
- دو عدد برگه مشخصات نمونه به ازای هر نمونه (حاوی اطلاعات مربوط به نمونه: شماره ایستگاه، تاریخ نمونه‌برداری، عمق نمونه‌برداری، منطقه/شهر، کد نمونه)
- مداد / خودکار
- دستکش
- اپلیکیشن اگرویار
نکته: تمام لوازم وتجهیزات نمونه برداری باید کاملا تمیز و عاری از هرگونه مواد شیمیایی و آلی باشند.
مراحل نمونه برداری از خاک
برای اینکه نمونه ارسالی شما به آزمایشگاه نماینده شرایط مزرعه باشد حتما نمونه برداری را مطابق راهنما انجام دهید.
در اپلیکیشن اگرویار، پس از درخواست کشاورز، ماموریت برای کارشناس نمونه‌بردار ایجاد می‌شود. سپس مطابق با مراحل زیر نمونه‌برداری انجام می‌شود. برای انجام نمونه‌برداری اصولی با استفاده از اپلیکیشن اگرویار مراحل زیر را انجام دهید.
ورود به اپلیکیشن اگرویار و مشاهده اطلاعات ماموریت
در اپلیکیشن اگرویار، وارد بخش “آزمایشگاه جامع” شوید.
در قسمت ماموریت‌های نمونه‌برداری، میتوانید اطلاعات مربوط به محل نمونه‌برداری از جمله، مساحت زمین، تعداد ایستگاه‌های نمونه‌برداری، موقعیت زمین و … را مشاهده کرده و برای انجام کار، در موقعیت زمین مورد نظر، روی دکمه “شروع نمونه‌برداری” کلیک کنید.
تعیین مکان نمونه‌برداری
مطابق الگوی حرکتی، در موقعیت مناسبی از زمین بایستید و نمونه را برداشت کنید. در باغات، محل نمونه‌برداری را قسمت سایه‌انداز درختان، جایی که هنگام آبیاری مرطوب می‌شود، انتخاب کنید.
کنار زدن خاک رویی و تمیز کردن سطح نمونه برداری
خاک رویی محل نمونه برداری را کنار بزنید و بقایای گیاهی سطح را حذف کنید.
ایجاد گودال
در هر ایستگاه باتوجه به عمق مشخص شده برای نمونه‌برداری در اپلیکیشن، یک گودال با برش V شکل توسط بیل ایجاد کنید و خاک داخل گودال را خارج کنید.
برداشت خاک از داخل گودال
از کنار و ته گودال نمونه خاک را بردارید و آن را در پاکت کاغذی یا پلاستیک تمیز بریزید. عموما نمونه خاک باید از عمق صفر تا 30 سانتی‌متری برداشته شود. در صورت نیاز از عمق‌های بیشتر (30 تا 60 و 60 تا 90 سانتی‌متری) نیز نمونه برداشته شود. توجه شود که عمق نمونه‌برداری از قبل داخل اپلیکیشن اگرویار مشخص می‌شود. برای انجام آزمایش خاک کامل مقدار نمونه باید بین 5/1 تا 2 کیلوگرم باشد. در صورتی که زمین دارای سنگ زیاد است مقدار بیشتری نمونه بردارید.
در صورت نیاز به نمونه برداری از عمق های بیشتر نمونه برداری را از همان محلی که نمونه صفر تا 30 سانتی متر را برداشته‌اید، انجام دهید. پس از برداشت نمونه از عمق صفر تا 30، گودال را عمیق تر کنید ونمونه خاک از عمق بیشتر را آماده کنید (بسته به شرایط خاک باغ ممکن است به تجهیزات حفاری برای برداشت نمونه از عمق بیشتر احتیاج داشته باشید).
رعایت نکات نمونه برداری در این عمق نیز الزامی است. نمونه های تهیه شده از دو عمق مختلف را مخلوط نکنید.
ثبت اطلاعات نمونه
در محل برداشت نمونه، با کلیک روی دکمه دریافت GPS، نقطه GPS محل نمونه‌برداری را ثبت کنید، اطلاعات مشخص شده در اپلیکیشن را روی برگه نمونه یادداشت کرده و روی بسته‌بندی نمونه درج کنید و روی دکمه “ثبت ایستگاه” کلیک نمایید.
برای ثبت اطلاعات نمونه به دو برگه مشخصات که از قبل آماده کرده‌اید احتیاج دارید. اطلاعات مربوط به نمونه شامل شماره ایستگاه، تاریخ نمونه‌برداری، عمق نمونه‌برداری، منطقه/شهر و کد نمونه را تکمیل کنید. یک برگه را داخل نمونه قرار دهید و پاکت را ببندید. سپس، برگه دوم را روی نمونه بچسبانید.
برای جلوگیری از پخش شدن نوشته‌های خودکار یا مداد به دلیل رطوبت خاک، برگه اطلاعات نمونه را داخل یک کیسه فریزر قرار دهید و سپس آن را در کیسه اصلی قرار دهید.
اگر نقطه GPS به درستی ثبت نشده و نیاز به ویرایش دارد، میتوانید از دکمه ویرایش استفاده کنید.
با کلیک روی دکمه “موقعیت من” میتوانید موقعیت دقیق خود در مزرعه را مشاهده کنید.
تمام ایستگاه‌ها را به همین صورت ثبت کرده و در نهایت روی دکمه “اتمام نمونه‌برداری” کلیک کنید.
ارسال نمونه
در صورت امکان در سریعترین زمان ممکن نمونه را به آزمایشگاه ارسال نمایید. اگر مدت زمان رسیدن نمونه به آزمایشگاه بیش از 48 ساعت است نمونه را هوا خشک کنید. نمونه خاک را روی برگه یا مقوای کاهی تمیز بریزید و پخش کنید تا در معرض هوا خشک شود. اگر در نمونه کلوخه وجود دارد آن را نرم کنید.
به خاطر داشته باشید بعد از هواخشک شدن هم داخل نمونه و هم روی پاکت برچسب اطلاعات نمونه خاک را قرار دهید.
پس از اتمام نمونه‌برداری، لازم است نمونه‌ها را به آزمایشگاه اگرویار به آدرس زیر ارسال نمائید.
آدرس: مشهد – چهار راه بیسیم (ملک‌الشعرا 13) – نبش جهاد 4 – جهاد کشاورزی قدیم – ساختمان پژوهشکده بیوتکنولوژی – طبقه اول
کد پستی: 9136836138
نکته: کل مراحل نمونه‌برداری در اپلیکیشن اگرویار به صورت آفلاین و بدون اینترنت نیز قابل استفاده است. ارسال نهایی اطلاعات نیاز به اینترنت دارد که در صورت عدم دسترسی به اینترنت، اطلاعات ذخیره شده و بعدا میتوانید ارسال نمایید.
نکات نمونه‌برداری خاک
- از حاشیه زمین، مکانهای نگهداری کود دامی، نزدیک جاده و کانال‌های آبیاری، و زیر تجهیزات آبیاری نمونه‌برداری نکنید.
- در گیاهان زراعی کشت شده بصورت ردیفی، از محل مصرف نواری کودها نمونه‌برداری نکنید.
- برای نوشتن برگه مشخصات نمونه ترجیحا از مداد استفاده کنید.
- از ابزار زنگ‌زده یا آلوده به کود، مواد شیمیایی و مواد آلی برای نمونه‌برداری استفاده نکنید.
- از کیسه‌های آلوده، مانند کیسه‌های حاوی کود یا سایر مواد، برای نگهداری نمونه استفاده نکنید.
- کلوخه‌های موجود در نمونه خاک را دور نیندازید.
- برای خشک کردن نمونه خاک از خشک‌کن استفاده نکنید.
- نمونه خاک را برای هواخشک کردن روی روزنامه پهن نکنید.
- در باغات از بخش‌هایی از زمین که هیچ درختی ندارند، نمونه‌برداری نکنید.
- زمانی که رطوبت خاک بسیار زیاد است، اقدام به نمونه‌برداری نکنید.
- از کیسه پارچه‌ای تمیز برای انتقال نمونه‌های خاک به آزمایشگاه استفاده کنید.
- اگر قصد استفاده مجدد از کیسه دارید، آن را به سمت بیرون برگردانید و ذرات خاک را جدا کنید.
- نمونه خاک را از محلی که نمونه برگ برداشته شده است، با رعایت اصول نمونه‌برداری خاک، بردارید.
- در زمان نمونه‌برداری، رطوبت خاک باید مناسب باشد (در حد ظرفیت زراعی یا اصطلاحاً گاورو).
- در حضور صاحب مزرعه که با شرایط مزرعه آشنا است، نمونه‌برداری انجام دهید.
- برای تحلیل نیترات خاک، نمونه‌برداری را در فصل بهار یا اوایل تابستان انجام دهید.
- قبل از احداث باغ، از خاک منطقه نمونه‌برداری کنید و آزمایش‌های لازم را در عمق‌های مختلف انجام دهید. این کار از ایجاد مشکلات احتمالی در آینده جلوگیری می‌کند.
در صورت نیاز به پشتیبانی و جهت هماهنگی ارسال نمونه با شماره 05191004603 با ما در ارتباط باشید.